Bier & gezondheid

Bier En Lichaamsgewicht

Mensen denken vaak dat het drinken van alcoholische dranken, vooral bier, leidt tot gewichtstoename, met name rondom de buik. De wetenschappelijke kennis hierover is echter niet eenduidig. Alcoholische dranken bevatten zeker calorieën en bij een hoge inname is er ook een toename in lichaamsgewicht te zien. Maar bij matige alcoholconsumptie, in het bijzonder bij vrouwen, lijkt er geen verband te zijn met een hoger lichaamsgewicht.

• Kernboodschapen
• Obesitas in Europa
• Calorieën uit bier
• Effecten van alcohol op eetlust, lichaamsgewicht en obesitas
• Weitere Faktoren, welche die Wirkung von Alkohol auf das Körpergewicht beeinflussen 
• Metabool syndroom
• Infographic: Bier en lichaamsgewicht

Kernboodschapen

• Twee derde van de calorieën in bier wordt geleverd door de alcohol, een derde door de koolhydraten.
• Gewichtstoename lijkt vooral op te treden bij een hoge inname van bier of andere alcoholische dranken, niet bij matige consumptie. Dit geldt met name voor vrouwen.
• De relatie tussen lichaamsgewicht en alcoholconsumptie is complex. Niet alleen hoeveel je drinkt en de soort drank zijn van invloed, maar ook drinkgewoontes, sekse en levensstijl kunnen een rol spelen.
• De relatie tussen alcoholconsumptie en het risico op metabool syndroom heeft een J-vormig verband, met een lager risico bij een lage alcoholconsumptie en een hoger risico bij zwaar drinken.
• Obesitas is een aandoening met veel oorzaken. Het is moeilijk om de invloed van alcoholconsumptie op het risico van obesitas als zelfstandige factor vast te stellen.

Obesitas in Europa

Overgewicht en obesitas hebben in Europa epidemische vormen aangenomen.42 Uit gegevens van 19 lidstaten van de EU blijkt dat het percentage van de volwassenen (18 jaar en ouder) met overgewicht of obesitas in 2008 varieerde van 37,0% tot 56,7% bij vrouwen, en van 51,0% tot 69,3% bij mannen. 43 Obesitas levert een grote bijdrage aan de wereldwijde ziektelast, met name door chronische ziektes en beperkingen.44 Een toename van het vetpercentage in het lichaam is een belangrijke risicofactor voor diabetes type 2, een verstoord vetmetabolisme en hart- en vaatziekten, en wordt geassocieerd met veel andere gezondheidsproblemen, zoals gewrichtsontsteking, bepaalde soorten kanker, psychische problematiek, en met een hoger sterfterisico.45-51

Calorieën uit bier

Net als bijna alles wat we eten of drinken, bevat bier calorieën. Twee derde daarvan is afkomstig van de alcohol, een derde van de koolhydraten. Een te verwaarlozen hoeveelheid komt uit eiwitten. Deze verhoudingen kunnen overigens verschillen, afhankelijk van de samenstelling van het bier, de alcoholische sterkte en hoe het is gebrouwen.52

Calorieën uit alcohol
De grootste bron van energie in bier is alcohol, met een energiewaarde van 7 kcal per gram. Omdat het lichaam alcohol niet kan opslaan en het beschouwt als een schadelijke stof, wordt het direct afgebroken. Die afbraak krijgt dan ook voorrang boven de afbraak van andere voedingsstoffen, hoewel kleine hoeveelheden alcohol, bij een maaltijd, het energieverbruik mogelijk kunnen stimuleren. 53,54

Calorieën uit koolhydraten
Door koolhydraten te verbranden, maakt het lichaam 4 kcal per gram koolhydraten vrij. Het aantal koolhydraten in bier varieert van 20–30 gram per liter.55 Bier bevat per glas ongeveer dezelfde hoeveelheid koolhydraten als zoete witte wijn, minder koolhydraten dan likeur, en meer dan droge witte wijn.31

Effecten van alcohol op eetlust, lichaamsgewicht en obesitas

Wie meer calorieën eet dan hij verbrandt, komt aan in gewicht. De energie die alcoholische dranken leveren, komt bovenop de energie uit andere voedingsmiddelen. Maar populatiestudies suggereren dat matige alcoholconsumptie bescherming zou kunnen bieden tegen obesitas, vooral bij vrouwen.56 In diverse onderzoeken is nagegaan wat de invloed is van alcoholconsumptie op eetlust, lichaamsgewicht en obesitas.

Eetlust
Een kort literatuuroverzicht laat zien dat de energie uit alcohol geen energie uit andere bronnen vervangt, maar er bovenop komt. Dit leidt op de korte termijn tot overconsumptie van energie. Daarnaast leidt alcoholconsumptie vlak voor of bij de maaltijd er doorgaans toe dat mensen meer eten. Dit komt waarschijnlijk omdat de kortetermijn- beloningseffecten van eten dan intenser worden beleefd56 en mogelijk omdat alcohol de beloningswaarde van voedsel verhoogt.57

Lichaamsgewicht en obesitas
Het lijkt erop dat matige alcoholconsumptie een minder waarschijnlijke risicofactor is voor obesitas dan zwaar drinken en bingedrinking, die beide consistent blijken samen te hangen met vetzucht.54 Een systematische review toont aan dat gewichtstoename samengaat met een hoge alcoholconsumptie. Bij matige consumptie maakt het verschil welke drank wordt gedronken. Wijn lijkt te beschermen tegen aankomen, terwijl sterkedrank eerder zorgt voor een toename in lichaamsgewicht.58 Voor bier is er niet genoeg wetenschappelijk bewijs, met name als het gaat om vrouwen.41 Bij mannen zou bierconsumptie tot 500 ml per dag niet leiden tot een toename van het lichaamsgewicht. 41

Andere factoren die het effect van alcohol op lichaamsgewicht beïnvloeden

De relatie tussen lichaamsgewicht en alcoholconsumptie is complex. Niet alleen de hoeveelheid alcohol en de soort drank die gedronken wordt is van belang, ook drinkpatronen, geslacht, soort drank en levensstijl kunnen een rol spelen.

Drinkpatronen
Drinkpatronen kunnen van invloed zijn op de relatie tussen alcoholconsumptie en lichaamsgewicht. Een populatiestudie laat zien dat in een groep mannen die matig dronken (30–100 gram per week), degenen die dagelijks dronken een lagere Body Mass Index (BMI) hadden en een kleinere buikomvang dan degenen die 1 tot 2 dagen of 3 tot 6 dagen per week dronken. De resultaten voor wijn- en bierconsumptie kwamen overeen,59 en eerdere populatiestudies toonden gelijksoortige resultaten. Het lijkt erop dat degenen die de grootste hoeveelheden alcohol drinken, en dat onregelmatig doen (bingedrinking), het meeste overgewicht hadden. Frequente lichte of matige alcoholconsumptie toont geen verband met gewichtstoename.60-62

Sekse
Vrouwen van middelbare leeftijd die matig drinken, zouden zelfs minder risico lopen op gewichtstoename. Een populatiestudie laat zien dat vrouwen met een normaal gewicht die na de menopauze matig alcohol dronken (gemiddeld 19,4 gram per dag), een lager relatief risico hebben op overgewicht (35%) of obesitas (88%).63 Deze resultaten komen overeen met eerder gepubliceerde bevindingen. 64-70

Soort drank en levensstijl
Hoewel sommige studies suggereren dat bier een grotere bijdrage levert aan obesitas dan wijn, wordt in andere studies voor beide dranken een gelijksoortig effect gevonden.41 Experimentele studies suggereren weer dat wijn tot meer voedselinname leidt dan bier.71 Als het gaat om levensstijlfactoren die samenhangen met obesitas, verschillen mensen die bier drinken in meerdere opzichten van mensen die niet drinken of die wijn verkiezen. Zo lijken bierdrinkers minder gezond te eten dan wijndrinkers72-74 en roken bierdrinkers vaker.72,75,76 Lichamelijke activiteit kan ook een factor zijn die de onderzoeksresultaten beïnvloedt. Het is lastig om nauwkeurig voor al deze factoren te corrigeren.41 Mensen die frequent een matige hoeveelheid alcohol consumeren, hebben wellicht in het algemeen een gezondere levensstijl, die ook beschermt tegen gewichtstoename. Al met al is obesitas een multifactoriële aandoening, en valt moeilijk in te schatten welke invloed alcohol heeft als afzonderlijke factor.54

Metabool syndroom

Metabool syndroom is een clustering van risicofactoren, waaronder obesitas (grote buikomtrek), insulineresistentie, hoog gehalte aan triglyceriden in het bloed, laag HDL-cholesterol en een hoge bloeddruk. Samen resulteren deze in een vervijfvoudiging van het risico op diabetes type 2 en een verdrievoudiging van het risico op hart- en vaatziekten. Metabool syndroom kan ook het risico op kanker vergroten.77 Een op de zes Europeanen heeft metabool syndroom. In sommige landen is dit zelfs een op drie.78

Metabool syndroom en alcoholconsumptie
Uit twee meta-analyses blijkt een J-vormig verband te bestaan tussen alcoholconsumptie en metabool syndroom. De hoeveelheid alcohol die verband houdt met een positief effect varieert. De ene meta-analyse laat zien dat een alcoholinname van minder dan 40 gram per dag bij mannen en minder dan 20 gram per dag bij vrouwen het voorkomen van metabool syndroom duidelijk vermindert, met 16% bij mannen en 25% bij vrouwen, in vergelijking met niet-drinkers. 79 De andere meta-analyse toont een duidelijk verlaagd relatief risico op metabool syndroom van 14% bij heel lage alcoholconsumptie (0,1–5,0 gram per dag). Bij consumptie van 35 gram alcohol per dag is het risico juist sterk verhoogd: 86%.80

ONTHOUD: Bier is niet altijd de enige oorzaak van een ‘bierbuik’

Veel mensen denken dat je van bier een dikke buik krijgt; in de volksmond de ‘bierbuik’. Er is echter onvoldoende wetenschappelijk bewijs dat een matige bierconsumptie (van minder dan 500 ml per dag) de oorzaak is van een grote buikomtrek. Een hogere bierinname lijkt wel verband te houden met een dikkere buik.41 Als het niet het bier is, waar komt de ‘bierbuik’ dan vandaan? Het verschijnsel kan te maken hebben met het eetpatroon en de levensstijl van de bierdrinker. Mensen die vooral bier drinken lijken minder gezond te eten dan mensen die wijn verkiezen of die helemaal geen alcohol drinken. Deze verschillen kunnen grotendeels verklaard worden door andere socio-economische factoren en levensstijl, vooral roken en weinig bewegen. Als gecorrigeerd wordt voor deze factoren, lijkt het eetpatroon van bierdrinkers niet veel te verschillen van dat van wijndrinkers. Daarom lijkt het het meest waarschijnlijk dat demografische factoren een belangrijkere rol spelen bij het ontstaan van een ‘bierbuik’ dan alleen de consumptie van bier.86